Psychologische veiligheid is een cultuur van beloonde kwetsbaarheid. Zonder psychologische kwetsbaarheid geen innovatie, een voorwaarde voor het overleven van elke organisatie. Dat klinkt nog redelijk abstract, hoe waar het ook is.

Absolute voorwaarde voor binding van medewerkers

Er is geen krachtiger manier om mensen aan de organisatie te binden dan door ze psychologische veiligheid te bieden. Of andersom: als het er niet is lopen ze weg, wat geen enkel probleem is in deze arbeidsmarkt.
Of ze werken alleen nog maar thuis, zijn slecht bereikbaar, nemen online deel aan vergaderingen en zetten dan hun camera uit. En dan is het heel concreet geworden.

Éigenlijk ontkom je er niet aan

Dus, om de vraag uit de kop te beantwoorden: éigenlijk ontkom je er niet aan om met psychologische veiligheid aan de slag te gaan, ook al krijg je misschien jeuk van de term.
En laten we eerlijk zijn: de fijnste plek om te werken is in zo’n team. Je hoeft maar terug te denken aan je eigen werkverleden, en het bewijs is geleverd.

Hoe pak je dat dan aan?

Het ontwikkelen van psychologische veiligheid in een team verloopt in vier fasen:

Fase 1. Veiligheid van inclusie
Elk wordt gewaardeerd om wie hij of zij is. Iedereen kan zijn of haar hele, authentieke zelf laten zien en inzetten voor het werk. Iedereen kan erop vertrouwen dat hij of zij erbij hoort. Ieders unieke perspectief, ervaringen, overtuigingen, waarden en doelen worden gewaardeerd.

• Iedereen kent alle namen en weet hoe die uitgesproken worden
• Het team heeft vaste verbindende rituelen
• Rollen verwijzen niet naar status
• Verschillen worden niet alleen getolereerd, ze worden gevierd

Als deze fase nog niet bereikt is:

• Er is sprake van kliekjes
• Mensen verschuilen zich achter hun titel, positie of autoriteit
• Het is stil op kantoor. Te stil.
• Mensen vergelijken en beconcurreren in plaats van dat ze samenwerken

Inclusie is niet iets dat mensen moeten verdienen, het is iets dat organisaties hun medewerkers verschuldigd zijn.

Fase 2. Veiligheid van leerlingen
Hoe veiliger teamleden zich voelen, hoe meer ze bereid zijn om kwetsbaar te zijn, risico’s te nemen en zo tot veerkracht in hun leerproces te komen.

• Ze delen hun fouten openlijk
• Ze worden ondersteund in wat ze willen leren
• Er is ruimte om te zeggen ‘ik weet het niet’
• De leider leert naast de leerling

Als deze fase nog niet bereikt is:

• Mensen houden zich liever stil dan dat ze vertellen dat ze een fout gemaakt hebben
• Ze hebben het gevoel dat hun baan continu op het spel staat
• De waarde van leren wordt niet gezien
• Mensen communiceren alleen binnen hun rol, niet daarbuiten

Fase 3. Veiligheid van de bijdrager
De teamleden benutten hun vaardigheden en talenten om deel te nemen aan het proces van waardecreatie. Iedereen ervaart de ruimte om verschil te maken en een zinvolle bijdrage te leveren.

• Teamleden werken met passie
• Bij het oplossen van problemen staat vragen stellen centraal
• Mensen werken vanuit autonomie
• Mensen hebben de ruimte om dingen op hun eigen manier te doen

Als deze fase nog niet bereikt is:

• Mensen vervelen zich en raken opgebrand
• Er wordt gedacht in termen van taken uitvoeren in plaats van in termen van creëren
• Bijdragen is gebaseerd op rollen, en mensen die die rollen vervullen houden zich vaak stil
• Medewerkers nemen liever geen verantwoordelijkheid

Fase 4. Veiligheid van de uitdager
Iedereen voelt de ruimte om dingen beter te maken. Het team gaat enthousiast aan de slag met nieuwe problemen en is bereid voorbij te gaan aan oud denken.

• Iedereen heeft een stem en er wordt naar geluisterd
• Slecht nieuws wordt niet vermeden
• Halfbakken ideeën worden ook met plezier onderling gedeeld
• Er zijn voorbeelden van dagelijkse innovatie

Als deze fase nog niet bereikt is:

• Angst is de belangrijkste motivator om dingen te doen
• Ontregelende ideeën worden ontmoedigd en genegeerd
• Discussies verlopen verhit en zijn meestal niet productief
• Groepsdenken en elkaar napraten zijn normaal

De vier fasen komen uit het boek van Timothy R. Clark, ‘the four stages of psychological safety’ (2020).